347. W OCZEKIWANIU NA TOM DRUGI

NATALIA SHERBA

„CZASODZIEJE. KLUCZ CZASU”

(TŁ. AGNIESZKA PAPAJ-ŻOŁYŃSKA)

ENE DUE RABE, GDAŃSK 2016

Na studiach chyba po raz pierwszy spotkałam się z pojęciem realizmu magicznego. Zachwycałam się Allende, Marquezem, Esquivel czy Cortazarem. A później mozolnie udowadniałam, że istnieje w prozie ukochanej Tokarczuk. Ale mimo tej dzikiej fascynacji, zawsze omijałam z daleka fantastykę. Nie pociągały mnie światy zmyślone. A przynajmniej zmyślone tak do końca, bo przecież realizm magiczny zakłada chodzenie zwykłego z niezwykłym pod rękę. Trochę z racji wieku, a trochę w wyniku odmiennych zainteresowań, ominął mnie szał, związany z Harrym Potterem*. Czarodziej-sierota otworzył pewne drzwi, przez które tłumnie przeciskały się dzieci, nastolatki i trochę dorosłych. Właściwie przechodzą przez nie do dziś, ale teraz są już znacznie szersze i bogato zdobione. To drzwi z fantastyką, skierowaną w głównej mierze do uczniów, którzy szare mury swoich własnych szkół z chęcią zamieniliby na szkołę magii, którzy dorastali z Potterem i którzy rozumieli doskonale niuanse życia w szkolnej społeczności. Rozrosło się to ogromnie, to teraz już raczej wrota, nie drzwi.

W ten nurt wpisuje się seria rosyjskojęzycznej autorki „Czasodzieje”. Co skłoniło mnie do sięgnięcia po „Czasodziejów”? Po pierwsze – ja też się otworzyłam i z większą chęcią zaglądam do wymyślonych światów. A po drugie – czy ja czytałam kiedykolwiek jakąś współczesną rosyjską literaturę? Właściwie nie mam pojęcia, jak wygląda rynek książki w Rosji, czy się czyta, czy nie czyta i co czytają dzieci. No i okładka „Czasodziejów”… Aż szkoda, że cała książka nie jest ilustrowana, a jedynie numery rozdziałów pisane są zdobionym drukiem.
Trzynastoletnia Wasylisa jest półsierotą. Jej mamy po prostu nie ma, choć nikt nigdy nie powiedział Wasylisie, co się z nią stało. Ojciec zaś zarabia za granicą pieniądze i nie kontaktuje się nią od wielu lat. Wasylisa mieszka z niby-babcią (dziewczynka podsłuchała kiedyś rozmowę, w której Marta Michałjowna wyznała sąsiadce, że tak naprawdę nie są spokrewnione) i jakoś już sobie ułożyła życie w mieszkaniu, w którym królują koty – niepodzielna miłość niby-babci i w szkole, w której nigdy nie była popularna. Jedyny przyjaciel to Loszka, chłopak z piętra wyżej. Największą pasją Wasylisy jest gimnastyka artystyczna, w której jej szczupła sylwetka i zwinne ruchy to atut. Pewnego dnia niby-babcia trafia do szpitala. Jednak cudownym wręcz zbiegiem okoliczności w tej samej niemal chwili zza granicy wraca jej ojciec i chce zabrać Wasylisę do siebie.

Dziewczynka zostaje zawieziona do ogromnego domu, urządzonego z przepychem, pełnego bogactwa i służby oraz trójki rodzeństwa, którego do tej pory nie znała. I z dziurą w miejscu, gdzie powinien być ojciec. Wasylisa długo musi czekać, żeby go poznać. A jest to mężczyzna wysoki, barczysty i niedostępny, który nie okazuje Wasylisie żadnych uczuć prócz ledwo skrywanej pogardy. Wkrótce potem rusza lawina. Okazuje się, że nic nie jest takie, jak się wydaje, że jej rodzina umie przechodzić przez ściany, rzucać czary i posługiwać się chronometrami. Ziemia też nie jest tym, czym się wydaje – świat Wasylisy nazywa się Ostała, że to tylko część większej całości, że kiedyś światy magów i zwykłych ludzi zostały podzielone, a teraz jeden i drugi czeka zagłada. I tylko siedem magicznych kluczy może pomóc tej zagładzie zapobiec…

A Wasylisa, zwykła ruda dziewczynka, musi nagle stawić czoła całej tej magii i zastanowić się, czy chce zostać Czasodziejem?

To, co najbardziej pociąga mnie w literaturze fantastycznej to wyobraźnia. Podziwiam autorów, którzy potrafią wyczarować nowe światy, odmalowują je z wielką pieczołowitością, meblują i wyposażają niesamowitymi przedmiotami, zaludniają istotami niepodobnymi do ludzi, lub podobnymi tylko pozornie, nadają ład i porządek, albo zaprowadzają chaos. Są swoistymi stwórcami, ale żeby ich światy działały, muszą przemyśleć je w najdrobniejszych szczegółach, przewidzieć jakimi mocami obdarzyć wróżki, a jakimi rusałki, kto może jeździć na smukłorogu, w jaki sposób czasodzieje rzucają zaklęcia, komu powierzyć czasowskazówkę, a w czyje ręce raczej nie powinna się dostać. Musi nowym światom wyrysować na mapie kontury, musi opisać działanie magicznych przedmiotów tak, by każdy wiedział, jak działają, musi wyznaczyć kąt każdemu stworzeniu w nowym świecie, żeby mogło tam przeżyć. Czaruje, by powstało coś z niczego. Oczywiście, do dyspozycji, jako budulec, ma całą dotychczasową historię literatury, wszelkie baśnie, legendy, podania, ale nawet wtedy każdy jeden fantastyczny świat to patchwork z wiedzy i fascynacji. To niesamowite, jak z mieszanki słów i wyobrażeń, powstaje tak dopracowana fabuła, która potrzebuje własnego słowniczka!

„Czasodzieje” też zachwyciły mnie właśnie tą równoległością światów, tą możliwością przejścia z jednego do drugiego i plastycznością, prawdziwością tego zmyślonego. Domyślam się, że każda rosyjska (a teraz także polska) trzynastolatka, chciałaby znaleźć się na miejscu Wasylisy, choćby po to, aby przejechać się na smukłorogu (względnie czarnorogu) lub aby wyrosły jej skrzydła i mogła ćwiczyć latanie nad taflą jeziora. Nie mówiąc już o tym, że pewnie przynajmniej połowa z nich miałaby ochotę uczyć się latania od Fesza Dragockiego…

„Klucz czasu” to dopiero pierwsza część cyklu, który w oryginale ma już bodajże sześć części (polski wydawca obiecuje, że wyda wszystkie, kolejny ma się ukazać już w grudniu tego roku). Mam wrażenie, że to jak wstęp, jak badanie gruntu – czy czytelnicy są gotowi na naprawdę szaloną podróż w czasie? Przyznam, że pod koniec akcja nabrała takiego tempa, że tak, napiszę to z przekonaniem, czekam na drugi tom.

*Przeczytałam do tej pory jeden tom i to tylko dlatego, że wyszedł w formie ilustrowanej, a ja zakochałam się w tych ilustracjach. Nie wiem, na czym polega fenomen HP, bo owszem, dobrze się czytało, ale po nocach wolałam spać, niż się uczyć w Hogwarcie…